Historia

Portada · Historia

7

Que foi a Guerra Irmandiña?

Fame, enfermidades, malas colleitas, guerras… Moitos males para un pobo que ve como os seus señores apertan aínda máis a situación aumentando as rendas ou mesmo inventando novos tributos que permitan manter o seu nivel de vida, xa que estaban a baixar os ingresos.

Os abusos de poder danse de moitas maneiras: secuestros, roubos, ameazas… Ante isto, o pobo entende que se rematou o seu “contrato” señor-vasalo, polo que despois de varias revoltas locais van preparar unha gran guerra para loitar pola xustiza.

Unha revolta legal que acaba en autogoberno

A Gran Guerra Irmandiña (1467-1469) vai ser unha das revoltas sociais máis importantes de Europa, conseguindo en dous anos atacar e controlar practicamente todos os castelos galegos, os “niños de malfeitores”. Polo tanto, deixaron de pagarlles renda aos señores, que tiveron que fuxir deixando que a Xunta Xeral da Santa Irmandade do Reino de Galicia se gobernase a si mesma. Mesmo, co apoio do rei de Castela, Henrique IV, que se vía beneficiado polo ataque á nobreza que non lle era afín.

Campesiñado, si, pero tamén había outras irmandiñas

Os “pobos e xentes comúns” tiñan unha organización social e autogoberno practicamente alleo á Coroa. Nas asembleas participaba o campesiñado, burgueses das cidades, a Igrexa (agás os bispos que actuaban como señores feudais) e algún que outro nobre.

As grandes familias fuxiron ou agocháronse para pedir reforzos, que finalmente chegaron dende Portugal e de Castela. Os nobres truncaron un soño, pero non puideron reprimir con dureza o ataque popular, xa que fora unha acción lexítima, feita co apoio real, e ademais, como dicía Pedro Álvarez de Osorio, se aforcasen aos irmandiños nos carballos, acabaríase o choio, pois dixo “non me ía manter de carballos”.

Vimianzo, houbo revolta?

O castelo de Vimianzo aparece nomeado en varias ocasións no Preito Tabera-Fonseca, un documento excepcional con testemuñas sobre a Guerra Irmandiña. Porén, de momento non encontramos ningunha outra evidencia, así que só nos queda imaxinar e soñar como foi ese Asalto ao Castelo, como facemos ano tras ano inspirándonos neste feito que puido cambiar (e algo cambiou) o rumbo da historia.

“A caída dos castelos” Que foi a Guerra Irmandiña?

Personaxes

O Castelo de Vimianzo funde as súas raíces no século XIII, seguramente unha gran torre (da que quedan restos no centro do patio de armas) da que foi evolucionando a fortaleza que vemos hoxe en día.

Aínda que a primeira familia da que temos constancia é a dos Mariño de Lobeira, a maior parte do tempo foi propiedade dos Moscoso, despois condes de Altamira, orixinarios de Santiago de Compostela.

Desde este castelo gobernábase practicamente todo o centro da Costa da Morte, pois Camariñas, Laxe; boa parte de Vimianzo e Zas; e mesmo parroquias de Cabana e Muxía eran consideradas provincia ou xurisdición de Vimianzo.

Normal, pois, que houbese desputas e liortas por conseguir a propiedade do castelo, queres coñecer algún dos seus personaxes?

Bernal Eáns de Moscoso

Quedou para a historia como un tipo bravo, e así o demostrou prendendo polas barbas ao arcebispo Alonso de Fonseca, mentres estaba durmindo na súa casa en Noia, e secuestrándoo no castelo de Vimianzo. Morreu a causa dunha ferida nunha batalla en Compostela contra os Fonseca, que pretendían rescatalo. Non lle deu tempo a ver a gran revolta irmandiña.

Xoana de Castro

Nai de Bernal. Grazas a ela foi como os Moscoso se abriron camiño na Costa da Morte xuntando as súas propiedades no casamento con Rui Moscoso. Ela foi clave nas negociacións durante o secuestro do arcebispo Fonseca.

Desde que queda viúva, vai ter un gran poder político e económico no panorama baixomedieval do Reino de Galicia.

Alonso II de Fonseca

Este castelán chegou ao reino de Galicia para ser arcebispo de Compostela. Vai sufrir nas carnes o poder da familia Moscoso, pois foi preso por Bernal Eáns e retido durante máis de dous anos. Por ironías da vida, o lugar no que estivo preso e secuestrado vai ser reconstruído por el despois das guerras irmandiñas. O castelo de Vimianzo non vai ser moito tempo da Mitra compostelá, pois logo chegará Lopo Sanches de Moscoso para recuperalo en 1472.

Lopo Sanches de Moscoso

Foi o primeiro conde de Altamira. Durante a Guerra Irmandiña foi un dos nobres que ficou no Reino, daquela era moi novo, un rapaz que viu como lle chegaba o título sen esperalo pola morte dos seus irmáns. A partir do fin da Guerra vai ter que reconquistar o castelo de mans do arcebispo Fonseca, con quen batallará continuamente até que os Reis Católicos lle tiran das orellas polas súas hostilidades continuadas contra o poder da Igrexa.

Evaristo Martelo

Aínda que non viviu no medievo, a el teríalle gustado, aínda que fose viaxar no tempo á época gloriosa dos seus antergos Moscoso. El foi o último morador do castelo, restáurao como casa de vacacións en 1870. Fidalgo, conservador e defensor da lingua e da cultura galegas, vai ser unha das persoas que participan do Rexurdimento e que entran na nova Real Academia Galega. Foi padriño de Afonso Daniel Rodríguez Castelao.

Podes ver estes personaxes revivir na Historia Dramatizada do Castelo.

Símbolos

O ariete

Sen dúbida, o elemento identitario dos irmandiños vimianceses. O deseño do ariete é o símbolo da festa. Utilízase na noite da representación teatral para derrubar a porta do castelo, pero pódese ver durante toda a festa en diferentes lugares: escudos, traxes irmandiños, bandeiras, decoración varia e incluso comida. Trátase dun elemento simbólico que incluso é venerado teatralmente como un tótem máxico, agardando pola liberación que ofrecerá.

Os escudos

A cabeza de lobo dos Moscoso de Altamira, señores do castelo de Vimianzo en 1467, é o brasón referente xunto co ariete, símbolo dos irmandiños.

Ademais destes dous escudos fundamentais, verás moitos creados pola veciñanza que decora as súas casas, desde brasóns históricos, como o dos Castro ou Fonseca, inventados, actualizados, ou que fagan referencia ao alcume familiar, reivindicando eses nomes que se están a perder pero que aínda hoxe seguen a identificar ás persoas no rural.

A auga e o lume

Dous elementos antagónicos e tan simbólicos son protagonistas na festa. No Asalto ao Castelo hai que mollarse. Ben sexa no Asaltiño da tarde, onde as nenas e nenos gozan da batalla de auga que toma a vila, ou ben á noite no foso do castelo durante a loita final irmandiña, a auga está presente na festa ao igual que o lume dos fachos e dos cantos de guerra.

Os fachos e os tambores

A luz é a guía da revolta, do camiño cara ao castelo. O berro festivo “Lume!” é repetido incansablemente polos visitantes, simbolizando o Asalto, o ataque á fortaleza e a súa destrución. “Arde Soneira!”

Os defensores

Son os soldados do señor feudal, que defenden o castelo. Na noite do Asalto van ser quen ataquen ao público cos globos de auga e secuestren a un irmandiño, mentres que o día anterior vixían a celebración da Cea Medieval. A súa roupa é identificativa, as armas tamén: lanzas e escudos, estes cun deseño de xadrez, inspirado nun escudo que existe no interior do castelo. Os cascos están fabricados con macetas e teñen unha forma especial e característica que deixan ver o rostro do soldado.

Armas labregas

Desde a espada da heroína irmandiña, até as forcadas de madeira hai unha serie de armas imprescindibles. As máis utilizadas, por suposto, son os elementos do campo, posto que a base dos irmandiños eran labregos. Isto entronca directamente coa tradición agraria soneirá e coa súa forma de ser.

Os traxes

Vestir de irmandiña e irmandiño é moi recomendable, e na cea medieval obrigatorio. Hai diferentes modelos, que van desde a clásica e sinxela casaca co símbolo do ariete no peito, aos vestidos máis señoriais. Hoxe en día moitos dos visitantes e veciños preparan con cariño as roupas para a festa, téndose realizado incluso unha pasarela medieval para lucir a indumentaria.

O castelo

Con certeza a fortaleza de Vimianzo é a icona fundamental da festa. Nomeadamente a súa torre de homenaxe, por ser a que dá a benvida, a que mellor conserva a súa apariencia medieval e a máis destacada. Esta torre, e o castelo, foron utilizados en diferentes carteis, deseños, merchandising do Asalto…

Gastronomía medieval

Quen visite Vimianzo durante a celebración da festa botará en falta as patacas, xa que o que toca é alimentarse ao xeito do medievo. Durante a celebración dos Pinchos Irmandiños, a maioría dos locais hostaleiros da vila reparten petiscos elaborados con ingredientes de 1467; é dicir, prohibidos os alimentos chegados de América, por exemplo. No menú da Cea Medieval tamén se respecta este principio, ofrecendo alimentos da época aptos para ser degustados coas mans.

Historia do festival

Durante máis de dúas décadas o Asalto ao Castelo de Vimianzo vense celebrando o primeiro sábado de xullo nesta localidade da Terra de Soneira. Desde o seu nacemento como noite de concertos folk até a completa semana de actividades, que incluso se estira durante as fins de semana anteriores, a festa medrou co traballo desinteresado da veciñanza vimiancesa, desde o asociacionismo. Visto o éxito e a repercursión social que estaba a tomar a celebración, o Concello decidiu tamén facer parte organizadora da mesma, tendo hoxe unha coordinada xestión entre as asociacións culturais Cherinkas e Axvalso, e tamén o Concello de Vimianzo. Ademais a colaboración doutras asociacións da comarca e persoas a título individual medra edición tras edición.

Non se pode deixar de citar neste repaso pola historia da festa do Asalto ao Castelo de Vimianzo algún dos grupos que participaron na noite de concertos. Desde os seus modestos inicios, o festival é xa referente no calendario musical do verán. Grandes grupos galegos como Xabier Díaz, Berrogüetto, Luar na Lubre, Susana Seivane, Lamatumbá, Sés, Heredeiros da Crus ou Budiño xa pisaron o escenario vimiancés. E tamén de fóra, como La Pegatina, Talco, Amparanoia, Celtas Cortos, Huntza, Kepa Junquera, e bandas chegadas desde países tan diversos como Italia, Hungría, Francia ou Cabo Verde.

;

1996

A festa comeza o 5 de xullo de 1996 no campo do pazo de Trasariz, cando se celebra a I Noite Folk, organizada pola asociación xuvenil AXVALSO. A previsión era realizar a festa no castelo, pero como os permisos non chegaron a tempo buscouse outra localización. A noite foi presentada polo actor Vicente Mohedano quen ao finalizar o festival comandou un improvisado “asalto ao castelo” inspirado no que no seu día fixeran os irmandiños. Armados con pandeiretas os festeiros achegáronse á fortaleza para rematar alí a foliada.

Este improvisado Asalto foi toda unha inspiración para a festa que nos anos seguintes xa vai comezar a contar cun ariete no medio do campo de Trasariz, o cal se convertiría co tempo no símbolo da festa.

;

1999

En 1999 colócase a primeira porta falsa na ponte do castelo para poder derrubala co ariete que se transportaba desde o pazo de Trasariz.

;

2001

En 2001 o que facía realmente singular ao festival, o Asalto ao Castelo, vai darlle nome á propia festa que até entón se chamaba Noite Folk. Até ese momento anunciábase no cartel como unha actividade engadida ademais dos concertos: “remataremos a festa asaltando o castelo”.

;

2002

E é que cada vez se toma máis conciencia entre a xuvenil organización da relevancia do feito histórico e da singularidade do acontecemento, chegando a organizar no 2002 o primeiro casting de actrices e actores para a representación teatral na que se enmarca a propia toma irmandiña do castelo.

;

2004

A festa, que se viña realizando até o momento o primeiro venres de xullo muda ao primeiro sábado do mes en 2004, para no ano seguinte tamén cambiar de localización, ao campo da Torre, con vistas ao castelo, hoxe renomeada oficialmente Praza do Asalto, lugar e data que permanecen inalteradas desde ese momento.

;

2006 - 2008

O que até daquela era unha noite de festa, vaise ampliando cara ao día e tamén fóra do propio recinto. En 2006 comezan as actividades e espectáculos infantís pola tarde e no 2008 celébrase a primeira edición dos Pinchos Irmandiños, unha pioneira iniciativa na que participaron cinco locais da vila, unha oferta ampliada e mellorada edición tras edición.

;

2010

No ano 2010 a asociación xuvenil Cherinkas únese a Axvalso para coller as rendas da organización da festa do Asalto ao Castelo, na que se introduce unha gran novidade: a celebración dunha Cea Medieval na véspera do Asalto, o venres, no propio foso do castelo. Coa celebración da Cea e, sobre todo, dos Pinchos Irmandiños a festa inicia a súa gran transformación social na que pasa de ser un festival folk a un acontecemento de múltiples facetas, obtendo un gran apoio e repercusión social, sendo nestes momentos a festa máis importante e relevante para a veciñanza de Vimianzo.

;

Aniversario

Ademais do 18, e do 20 aniversario, o Asalto celebrou unha efeméride especial: o 550 aniversario da Guerra Irmandiña (1467-1469), sendo practicamente a única entidade que conmemorou esta data no país. Con este motivo a Historia estivo máis presente ca nunca coa celebración de conferencias, concertos e dramatizacións.

;

2020 - Actualidade

En 2020, pola pandemia mundial da Covid-19, o festival deixou de celebrarse durante dous anos, pero aínda así, o espírito seguiu vivo, cunha celebración conmemorativa do 25 aniversario que deixou para a posteridade un mural na praza Castelao, do artista Miguel Peralta de Cestola na Cachola. Cando si se puido celebrar a 25 edición, chegou a declaración por parte do Consello da Xunta de Galicia como Festa de Interese Turístico.

A revolta do presente

Non é unha festa medieval, aínda que se inspire en feitos históricos da Idade Media, xa que mestura a inspiración histórica co mundo actual e os problemas da sociedade presente. Non é unha recreación histórica, o pobo vimiancés foi creando a través das décadas un espírito irmandiño propio e mítico que se traslada á estética da festa, actividades e á propia identidade local. É xa un novo patrimonio inmaterial co que Vimianzo é coñecido e recoñecido a nivel galego.

A súa singularidade reside en multitude de aspectos que van desde o propio feito de asaltar un castelo, a arqueogastronomía, o teatro como eixe central mesturado nunha noite de concertos de música de raíz, ou as diferentes e orixinais actividades que engrandeceron o evento ano tras ano.

O Asalto ao Castelo de Vimianzo é unha festa que se celebra o primeiro sábado de xullo desde hai máis de dúas décadas. Unha celebración que nacía no seo dunha asociación de amigos e que pouco a pouco involucrou a toda unha vila e comarca. Ese espírito segue vivo, a entidade organizadora é Cherinkas, sen ánimo de lucro e formada por xentes da Terra de Soneira, coorganizadora xunto co Concello de Vimianzo e Axvalso (entidade que iniciou a festa), alén da colaboración doutros colectivos sociais de toda a comarca.

O Asalto inspírase na Gran Guerra Irmandiña que comezou en 1467 en toda Galicia, momento no que o pobo se ergueu contra o poder abusivo dos señores feudais. Trasladando estas revoltas ao presente, o Asalto ofrece un amplo abano de personaxes e situacións que dalgún xeito simbolizan as inxustizas do mundo moderno e mostran os problemas do mundo actual.

Se pensas que vindo ao Asalto te vas atopar cunha Feira medieval máis, aínda non coñeces o Asalto. Se algo distingue a esta festa é, precisamente, a súa singularidade.

A representación adoita realizarse en clave de humor, surrealismo e retranca, e conta sempre coa participación activa do público. Os asistentes convértense en asaltantes e comparten escena coa persoa guerreira, meiga, defensores e todos aqueles personaxes que se vaian creando para cada edición en historias diferentes. Estes personaxes guían aos participantes nun percurso físico cara ao castelo, onde se realiza a toma simbólica do mesmo.

O espectador pasa a sentirse un irmandiño máis, levándoo a vivir unha aventura fascinante: deixarase hipnotizar pola meiga, usará fachos para alumear o camiño, levará un ariete para romper a porta da fortaleza, loitará contra os defensores con globos de auga como única arma e deixarase encantar por cada un dos feitos que acontezan.

A representación teatral supón o eixo da festa no que se encaixan os concertos da noite, todos grupos de estilo étnico onde non pode faltar o folk. Pero hai máis, ao longo de todo o día quen se achegue a Vimianzo ten un grande repertorio de actividades ás que acollerse. Pensadas tanto para pequenos como para maiores, ambientadas, por suposto, no espírito medieval. Entre elas destaca a gastronomía, cos Pinchos Irmandiños (petiscos do século XV na hostalería local).

O Asalto é un sentimento. É a festa de enxalzar o asociacionismo, a colaboración veciñal e o traballo desinteresado de moitas persoas. A unión, o vínculo e o sentimento de pertenza e identidade conseguen que o Asalto se convertese en símbolo identificativo da propia vila de Vimianzo e en toda unha referencia de irmandade comarcal da Terra de Soneira.

Os visitantes que participan da festa saben que non van a ningunha feira medieval, nin a unha festa histórica ao uso. Van participar dunha festa no que o teatro, a música, o deporte, a gastronomía, a cultura en definitiva, se mesturan nunha celebración participativa na que visitantes e veciños son os propios irmandiños, protagonistas dun pasado histórico actualizado e reinterpretado.